Sterrenkunde

Het succes van reality-televisie heeft nieuwe celebrity's opgeleverd die alleen kunnen voortbestaan door de belangstelling van de media te blijven opzoeken. Deze aandachtseconomie beperkt zich echter niet to reality-televisie en de entertainmentindustrie. De verstrengeling van politiek en vermaak wordt met name zichtbaar in de manier waarop de logica van de celebritycultuur is overgenomen in de andere domeinen van de samenleving. Ook journalisten, kunstenaars, wetenschappers en politici moeten zich steeds vaker als "merk" profileren om hun stem te laten horen in het publieke debat. Net als bij hun beroemde collega's is het belangrijk dat zij niet alleen professioneel maar ook persoonlijk - als "ervaringsdeskundigen" - bij een onderwerp zijn betrokken. De "echte" celebrity's hebben hierbij een voorsprong, aangezien zij sneller de aandacht van zowel de media als het grote publiek trekken. Dit kan ook verklaren waarom de politiek tegen een nieuwe culturele elite aan schurkt, niet de "hoge" cultuur (vaak minachtend de grachtengordel genoemd) maar de populaire cultuur van Bekende Nederlanders. Het is een omgekeerde variant van het smaakargument van de Franse socioloog Pierre Bourdieu: de politiek gebruikt populair vermaak als cultureel kapitaal, niet om zich te onderscheiden maar juist om zich aan te sluiten bij de gemiddelde smaak van de massa. Maar tegelijkertijd onderscheiden de politici zich wel degelijk, namelijk door onderdeel te worden van een nieuwe elite van celebrity's. Het belang van Bekende Nederlanders als Gordon, Ali B, Linda de Mol en Marco Borsato bestaat niet zozeer uit de meningen die zij verkondigen maar de aandacht die zij genereren en de impact die zij hebben op het publiek. Dat is de hoofdreden waarom de serieuze media hen uitnodigen en waarom de politiek daar zoveel waarde aan hecht.

(uit mijn artikel "Even Gordon bellen. Het belang van celebrity in de hedendaagse mediacultuur," te verschijnen in Sociologie Magazine, juni 2014)

Product Playmate Paay

Vanzelfsprekend is de biografie, zoals de titel La Paay al aangeeft, een egodocument dat de reputatie van Patricia Paay als "aandachtsjunk" bevestigt. Maar het boek geeft ook een verrassende inkijk in vijfenveertig jaar showbizz in Nederland en dan in het bijzonder de positie van de vrouwelijke artiest daarin. In 1966 was Paay als zeventienjarige zangeres bij de TROS voor het eerst op de Nederlandse televisie te zien. Al snel beseft zij dat "Patricia Paay" bovenal een commercieel product is dat wordt verhandeld door mannelijke platenbazen, managers en televisieproducenten. Om als popzangeres succesvol te zijn, is zingen niet genoeg; ze moet zich vooral als sexy stoeipoes laten verkopen. De Nederlandse showbizz die in de biografie wordt beschreven bestaat uit rokerige achterzaaltjes met opgeschoten jongens als publiek, seksistische radiodeejays die haar plaatjes niet willen draaien omdat Paay "toch niet te neuken is" en televisieregisseurs die de belichting zo opstellen dat haar jurkje doorschijnend wordt. Haar lichaam wordt letterlijk het kapitaal van Patricia Paay, dat zij kan verzilveren door naakt in de Nederlandse Playboy te poseren. Na een eerste sessie in 1984 gaat zij in 1996 voor de tweede keer naakt, dit keer om de financiële nood van echtgenoot Adam Curry en haarzelf te verlichten. Als Curry haar in 2009 na meer dan twintig jaar voor een jongere vrouw verlaat, biedt Playboy wederom uitkomst. Als oudste "playmate" ter wereld weet Paay op zestigjarige leeftijd haar economische onafhankelijkheid te behouden. Juist een programma als De Wereld Draait Door dat de media als onderwerp heeft had aandacht moeten besteden aan de manier waarop een vrouw als Patricia Paay haar lichaam moet inzetten om relevant te blijven voor de Nederlandse media.

(uit mijn opinieartikel "Patricia Paay moet zich wel als sexy stoeipoes laten verkopen," De Volkskrant, 11 mei 2013, lees online)

Disneys Verwezenlijkte Utopie

Europese filsosofen als Jean Baudrillard en Umberto Eco verwijzen naar Disney World om het hyperreële karakter van de Verenigde Staten te duiden. Amerika is, in de woorden van Baudrillard, een verwezenlijkte utopie waar het onderscheid tussen droom en werkelijkheid niet meer te herkennen is. Juist deze paradox - als een utopie verwezenlijkt is, is zij immers geen utopie meer - maakt dat we Amerika als een vorm van hyperrealiteit kunnen zien. Amerika is een verwezenlijkte utopie, niet zozeer omdat de American dream al dan niet kan uitkomen, maar omdat deze droom in al zijn denkbeeldigheid de ervaren realiteit vormgeeft. Zo komt de Amerikaanse droom tot leven in Celebration, een door Disney gestichte real hometown, die mooi in beeld is gebracht door het Nederlandse kunstenaarsduo Quirine Racké en Helena Muskens in hun documentaire Celebration uit 2005. De geïnterviewde bewoners benadrukken het belang van het "Disneygevoel," een nostalgisch verlangen naar een onschuldige en veilige kindertijd. In Celebration is Disneys magic kingdom niet beperkt tot een pretpark maar onderdeel geworden van het "echte" leven en daarmee het toonbeeld van het geïdealiseerde Amerika. En dus kan president George Bush, drie weken na de terroristische aanslagen van 11 september 2001, de Amerikaanse burgers oproepen om als patriottische daad het vliegtuig te pakken en op vakantie te gaan naar Disney World.

(uit mijn essay "Wie is toch die man wiens naam op de Donald Duck staat?" De Academische Boekengids 83, 2010, lees online)